Pierwowzory społecznego zasobu mieszkaniowego o silnym zabarwieniu filantropijnym i bardziej obiecującym utopijnym pojawiają się w Europie Zachodniej już XVI i XVII wieku. Od połowy XIX w. nabierają współczesnego wyrazu wraz z rozwojem kapitalizmu i dążeniem własności prywatnej do osiągania zysku z najmowania mieszkań ubogiej lub skrajnie biednej ludności pracowniczej. Publiczna pomoc dla budownictwa mieszkaniowego typu społecznego zaznacza się w Europie Zachodniej od przełomu XIX i XX wieku.
Prywatne wytwarzanie społecznych mieszkań czynszowych nie istnieje jednak w zasadzie do końca II wojny światowej ze względu na niską rentowność kapitału. Po wojnie, w okresie państwa opiekuńczego, sektor państwowy przyjmuje główny ciężar szerokiego przedmiotowego zaspokajania społecznych potrzeb mieszkaniowych. Problemy wzrostu gospodarczego po 1973 r., nacisk na zmniejszanie sektora publicznego i deregulację, rozpoczynają regres społecznego zasobu mieszkaniowego. Prywatyzacja zasobu czynszowego oraz promowanie inwestycji prywatnych w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych słabiej sytuowanej ludności napotykają ograniczenia.
Zjawiska te wypaczają formułę zamieszkiwania w zasobie społecznym za umiarkowany czynsz. Wywołują uzasadnione niezadowolenie uboższych warstw lokatorów, obwiniających formę za wynikające z treści kapitalistycznych stosunków rynkowych braki zasobu społecznego. Łatwiejsze dla gospodarki rynkowej i jej krótkookresowego horyzontu funkcjonowania jest kredytowanie z funduszy publicznych budowy oraz zakupu mieszkań, stających się własnością indywidualną. Wspomagany w ten sposób sektor prywatny zawęża pole dla mieszkalnictwa społecznego do działalności stricte socjalnej łagodzącej konflikty społeczne.
W Europie Zachodniej występuje od lat 70. znaczne zmniejszenie udziału lokali czynszowych w zasobie ogółem, także w państwach o stosunkowo dużym udziale mieszkań społecznych (Austrii, Danii, Francji, Holandii, Niemczech, Szwecji, Wielkiej Brytanii). Pogarsza się społeczna dostępność mieszkań czynszowych. Udział mieszkań socjalnych w zasobie czynszowym wzrasta jednak w niektórych państwach, niekiedy wyraźnie (w Belgii, Danii, Francji). Świadczy to o względnej trwałości najostrzejszych społecznych wyzwań mieszkaniowych nawet w rozwiniętych państwach zachodnioeuropejskich.
